Colofon Uitgegeven door: PDOK beheerorganisatie (Kadaster) en PDOK Visi (Geonovum) Fons Sanders en Jan van Gelder 20 februari 2023 Versie 0.9
Statistieken en grafieken
Voorliggend PDOK-document doet verslag van de activiteiten die in 2022 zijn ondernomen om concreet invulling te geven aan het ‘Jaarplan PDOK 2022’.Van deze verslaglegging maakt het PDOK Adviesdeel(Visi), verwoord door Geonovum, integraal onderdeel uit. Het PDOK-jaarplan voor 2023 vindt u desgewenst hier.
Publieke Dienstverlening Op de Kaart (PDOK) is onderdeel van het concept Nationale Geo Informatie Infrastructuur (NGII). Feitelijk vormt zij een serieus bestanddeel van de NGII-backbone. Samen met andere overheidspartijen levert PDOK betrouwbare, toegankelijke en efficiënt beschikbaar gestelde geo-informatie aan derden. Daarnaast is PDOK gespecialiseerd om geo-informatie te ontsluiten onder de Europese INSPIRE eisen.
Binnen de context van het PDOK-dienstencentrum zitten onderstaande separate diensten:
Met deze componenten van PDOK, die onderdeel uitmaken van de standaard Kadaster infrastructuur, wordt handen en voeten gegeven aan het maatschappijbreed ‘meervoudig’ ontsluiten van ‘eenmalig’ ingewonnen actuele open overheidsdata. PDOK doet er in dit licht dan ook alles aan om als een ‘solide en goed geolied’ geo-informatie portaal te functioneren.
Hieronder worden de concrete realisaties opgenomen van de 2022-speerpunten.
PDOK, hét Platform voor hoogwaardige geodata: om dit waar te maken hanteert PDOK een hoog serviceniveau. Data-aanbieders en afnemers mogen ervan uitgaan dat de gestelde eisen aan het PDOK-serviceniveau duidelijk en transparant zijn. Dit serviceniveau en bijbehorende eisen zijn vastgelegd in de Producten en Diensten Catalogus (PDC) en met onderliggende Dienst Niveau Overeenkomsten (DNO). Deze documenten zijn gepubliceerd op onze website PDOK.nl.
Ook in 2022 was de beschikbaarheid en performance van PDOK zonder meer hoog. Over heel 2022 was de beschikbaarheid 99,67%. Het gebruik van PDOK was over heel 2022 29,1 miljard hits. Daarmee is het aantal hits op PDOK significant afgenomen t.o.v. 2021. Ook het aantal services is gedaald. Voor deze daling is een goede verklaring die wij toelichten in hoofdstuk 6 ‘Statistieken en grafieken’. Het gebruik van het Nationaal Georegister (NGR) bedroeg over 2022 23,2 miljoen hits.
In 2020 zijn wij gestart met de migratie van PDOK naar een cloudomgeving (Microsoft Azure). Het doel is om in 2022 de cloudmigratie af te ronden en hebben wij uiteindelijk een geheel nieuw infrastructuur platform voor de toekomst. Of wij dit kunnen halen is erg afhankelijk van factoren die liggen bij de data-aanbieder, beschikbare capaciteit en technische mogelijkheden. Dit nieuwe platform zal meer gestandaardiseerd en flexibel zijn waardoor PDOK de grip op de infrastructuurkosten verhoogt. De cloudmigratie betekent ook het migreren van alle datasets naar nieuwe endpoints en inrichting in de cloud.
Resultaat: Eind 2022 is PDOK voor een groot deel gemigreerd naar de cloud. Hiervoor is in 2022 veel werk verzet. Naast migratie zijn in goede afstemming met de data-aanbieders verschillende datasets en componenten ook vernieuwd zodat deze toekomstbestendig zijn. Op basis van de behaalde resultaten heeft PDOK ook een gedeelte van de oude infrastructuur kunnen ontmantelen (kostenreductie).
Naast de cloudmigratie zijn wij ook in 2020 gestart met het programma Generiek, Gestandaardiseerd en Geautomatiseerd (3G) werken. Het zijn de eerste stappen naar een selfservice portaal en versnelling in realisatie van updates/nieuwe datasets. Dit programma zetten wij voort in 2022. Dit programma is nodig om toekomstige groei aan te kunnen zonder dat de kwaliteit omlaag gaat en de kosten omhoog. Met het verder inzetten op het geautomatiseerd ontsluiten van services op een generieke en gestandaardiseerde wijze kan PDOK eenduidige services bieden aan gebruikers. Door handmatige processen te automatiseren en generiek te maken, zal de kans op fouten nihil zijn wat ten goede komt aan de kwaliteit van de services en metadata (i.h.k.v. bijvoorbeeld INSPIRE rapportages aan de EU). Verder automatiseren betekent ook dat nieuwe wensen (of wijzigingen in standaarden) snel en met lagere kosten door te voeren zijn. Hiermee heeft de data-aanbieder zelf meer controle op eigen services en diensten. De werkzaamheden zullen uiteindelijk leiden tot een 3G platform met generieke componenten en aanleveringen waardoor data (conform helder beschreven afspraken) geautomatiseerd wordt verwerkt tot gestandaardiseerde services. De services voldoen aan OGC of W3C en INSPIRE standaarden en eventuele nieuwe wensen of wijzigingen in standaarden zijn snel en met lage kosten door te voeren. In 2022 wil PDOK zich ook focussen op verbetering van het selfservice portaal. Doordat deze selfservice gebruikt wordt, komen er leerpunten uit die wij gaan verbeteren. Ook zullen er nieuwe functies toegevoegd worden en zal er verder gewerkt worden aan automatisering van nog handmatige stappen in de PDOK selfservice en de 3G productie straten. Vanuit generieke gestandaardiseerde logging en monitoring zal de reporting ingevuld worden met dashboard en rapportage functionaliteit.
Resultaat: In 2022 heeft PDOK in het kader van 3G de bestaande (platform) componenten doorontwikkeld en wijzigingen doorgevoerd op basis van nieuwe inzichten en eisen. Er een start gemaakt met de PDOK updater die het verouderde updatesysteem gaat vervangen en mede als voordeel heeft dat het snel inzicht biedt in de voortgang en status van een update; maar ook of er onvolkomenheden zijn en welke data dat eventueel zijn. Dit komt de doorlooptijd en kwaliteit van updates ten goede en vermindert benodigde IT-capaciteit voor bijvoorbeeld analyses. Een gedeelte van deze inrichting dient als basis om straks eenvoudiger vernieuwing van bestaande services door te kunnen voeren.
In 2022 is er verder gewerkt aan het inrichten van een nieuwe rapportageopzet. Hiermee kunnen we snel en eenvoudig rapportages van hoge kwaliteit opleveren, maar ook meer inzicht geven in het gebruik van datasets en services.
PDOK heeft bovendien de PDOK Viewer geoptimaliseerd waardoor er straks geen handwerk meer nodig is om services toe te voegen aan de PDOK Viewer. Ook is gestart met het toevoegen van een aantal functionaliteiten waarmee gebruikers een beter beeld krijgen wat PDOK kan bieden, maar ook makkelijker kan worden verwezen naar de PDOK services en mogelijkheden. De nieuwe functionaliteiten zullen in 2023 naar productie gaan.
Conceptplaat PDOK verwerking (3G)
Voor 2022 verwachten wij opnieuw een groei in het aantal nieuwe datasets. De verwachting is een groei van 10% ten opzichte van 2021. De verwachting is dat wij in 2022 ongeveer 300 datasets beheren en ontsluiten. Bestaande data-aanbieders hebben al aangegeven nieuwe datasets te willen ontsluiten bij PDOK. Daarnaast verwachten wij nieuwe data-aanbieders te verwelkomen. Naast uitbreiding van het aantal datasets zal er ook een uitbreiding plaatsvinden op het aantal services waarmee datasets worden ontsloten. Vanuit gebruikers komt de sterke wens om meer datasets via GeoPackages te leveren. In samenhang met programma 3G en cloud migratie proberen wij het aanleveren van GeoPackages mogelijk te maken voor gebruikers.
Resultaat: in 2022 is het aantal datasets licht afgenomen. Het was een jaar waar er wederom nieuwe datasets werden ontsloten via PDOK maar tegelijk zijn er ook bestaande datasets uit productie gehaald. Dit laatste heeft meerdere redenen. Zo heeft Ministerie IenW al haar geluidskaarten datasets weggehaald bij PDOK omdat de nieuwe landelijke voorziening ‘Geluid’ het nieuwe portaal is voor alle geluidskaarten. Daarmee is het Ministerie van IenW niet langer meer data-aanbieder bij PDOK. Daar tegenover staat dat PDOK het Ministerie van Defensie als nieuwe data-aanbieder heeft verwelkomd.
Ook hebben sommige data-aanbieders om kostenoverweging datasets uit productie gehaald. En weer anderen hebben juist hun datasets bij PDOK uitgebreid. Het aantal services waarmee datasets worden ontsloten is ook ligt gedaald dat komt mede door de daling van het aantal datasets. Ook hebben sommige data-aanbieders besloten, mede uit kostenoverweging, om de in hun ogen extra bevragingsservice (WFS) te saneren. Samengevat lijkt 2022 meer een jaar van stabiliteit en bezinning dan een jaar met grote groei.
Resultaat: de compliancy van onze inrichting kan PDOK goed monitoren met de dashboards die we in 2022 verder doorontwikkeld hebben. We kunnen op een snelle manier dagelijks zien wat de status van onze implementaties is en snel acteren als er fouten optreden.
In 2022 heeft PDOK ook de ontwikkelingen van de nieuwe standaarden zoals bijvoorbeeld de OGC API's en GEO DCAT (metadata) gevolgd. Dit doet PDOK omdat we tijdig willen kunnen borgen dat onze inrichting aansluit op de compliancy-eisen vanuit INSPIRE t.a.v. deze nieuwe standaarden.
Resultaat: in 2021 is een onderzoek gestart in opdracht van het Ministerie van BZK dat zich heeft gericht op de vraag hoe het toekomstscenario van het Nationaal GeoRegister als metadata catalogus eruit ziet. Het onderzoek is uitgevoerd door Geonovum en is begin 2022 opgeleverd. De conclusie was dat er voorlopig bestaansrecht is voor een afzonderlijke geo-catalogus zoals het Nationaal Georegister. Wel ligt het in de lijn der verwachtingen dat op lange termijn de geo- en niet-geowereld dichter bij elkaar komen en dat hun beider geodata via dezelfde catalogus ontsloten zou kunnen worden. Mede naar aanleiding van het onderzoek zien we dat het doorvoeren van verbeteringen in het Nationaal Georegister wel gerechtvaardigd is omdat dit op korte termijn voordelen kan opleveren voor de gebruikers van het NGR.
In 2022 zijn er verder verbeteringen doorgevoerd vanwege security vereisten. Bovendien zijn de voorbereidingen getroffen voor een grote release die in Q1 van 2023 uitgerold zal worden. Deze release bevat meerdere verbeteringen, waarvan de belangrijkste voor de eindgebruiker is dat de zoekfunctionaliteit in het NGR aanzienlijk verbeterd zal worden.
PDOK stelt vast dat er meer en meer vanuit maatschappelijke vraagstukken behoefte is aan gerichte GEO-informatie om enerzijds beleid te kunnen maken en anderzijds om besluiten te nemen. Deze behoefte stuurt een betere vindbaarheid aan van GEO-informatie en vraagt om gecombineerde GEO-informatie gericht op een bepaald thema. Nieuwe technologieën maken het mogelijk om hier invulling aan te geven en PDOK vervult hierin een belangrijke rol om te voldoen aan de vraag vanuit de maatschappij. In 2020 zijn de DAO leden gestart met het vormgeven van de visie over PDOK Deze visievorming is nog niet helemaal afgerond. Met wat er nu al bekend is, geeft deze visie op PDOK ook richting aan maatschappelijke ontwikkelingen:
In 2022 heeft PDOK weer een klanttevredenheidsonderzoek laten uitvoeren door de afdeling Marketing van het Kadaster. Hiervoor is aan de 237 leden van het PDOK Klantenpanel een vragenlijst voorgelegd. Voor een verdeling van de respondenten per branche en functiegroep, zie de diagrammen hieronder.
Het algemene tevredenheidscijfer komt op een 7,9, en daarmee is PDOK uitermate content. Ook ontving PDOK veel suggesties en tips, waaronder: data nog meer voorzien van goede metadata, API’s goed documenteren, een handige zoekfunctionaliteit inrichten, toegankelijker maken van de PDOK Viewer e.d.
Aanmelding voor dit PDOK Klantenpanel staat overigens open voor iedereen en is mogelijk via https://www.pdok.nl/pdok_klantenpanel
In 2022 nam PDOK met een eigen stand deel aan:
Deze events bestrijken volop het geowerkveld, het werkterrein van PDOK bij uitstek. PDOK promoot daar in het bijzonder nieuw beschikbaar gekomen geodata, onder andere uit de Basisregistratie Ondergrond (BRO). Ook onderhoudt ze daar haar netwerk.
Open Geodag in Amersfoort
Het PDOK Visi-team bij Geonovum voorziet de PDOK stakeholders, het Ministerie van BZK als eigenaar en het Kadaster als beheerder van de voorziening van alle relevante inzichten, die nodig zijn om PDOK te laten fungeren als waardevolle bouwsteen van zowel de Nationale GEO-Informatie Infrastructuur (NGII) als de Generieke Digitale Infrastructuur (GDI. Het PDOK Visi-team fungeert als strategisch adviseur voor het Ministerie van BZK en als tactisch adviseur voor het Kadaster.
In Q1 hebben we het onderzoek Handelingsperspectieven NGR opgeleverd. Het onderzoek zoomt in op metadata van de toekomst, en definieert een drietal handelingsperspectieven voor het NGR:
Het rapport is door zowel BZK als Kadaster zeer positief ontvangen. BZK bespreekt met de relevante collega’s binnen Digitale Samenleving hoe aan het derde perspectief gewerkt kan worden. Tevens is het rapport ter kennisname gedeeld met het GI-Beraad.
Rondom de Implementatiestrategie OGC API’s zijn in januari de resultaten van het door Geonovum georganiseerde OGC API testbed in een (internationaal!) drukbezocht online seminar gepresenteerd.
In het Project verbetering logging is gewerkt aan het bieden van meer inzicht in de manier waarop PDOK wordt gebruikt op strategisch, tactisch en operationeel niveau.
In Q2is gesproken over de Verduidelijking van de rolverdeling Geonovum (PDOK Visi en INSPIRE team) – Kadaster – BZK inzake INSPIRE. PDOK Visi haakt aan bij gesprekken tussen het Kadaster en het INSPIRE-team bij Geonovum om de rolverdeling rond INSPIRE en NGR scherper af te bakenen.
Nauw gerelateerd aan de handelingsperspectieven NGR en de voorgenomen opvolging, is meermalen overlegd over de voortgang van de ontwikkeling van een Nederlands profiel op DCAT 2.0. Er is ook in memovorm gewaarschuwd voor de dreigende interoperabiliteitsproblemen wanneer er eerst een specifiek profiel voor alleen data.overheid.nl wordt opgeleverd. Dit heeft geresulteerd in een opdracht aan Geonovum om het DCAT 2.0-NL op te stellen.
Ook zijn we begonnen met het voorbereiden van de OGC Codesprint Implementatiestrategie OGC API’s die in september heeft plaatsgevonden. In nauwe samenwerking met het basisprogramma Standaardisatie willen we in deze codesprint meer inzichten opdoen over en bijdragen aan de ontwikkeling van zowel OGC API Records (de API-ontsluiting van metadata) als JSON Features and Geometries (JSON-FG; een nieuw, licht formaat dat huidige beperkingen van GEOJSON rond o.a. 3D en coördinaatsystemen oplost).
Tenslotte is het Onderzoek verbeteren vindbaarheid metadata door ontsluiten als linked data afgerond. Er lijkt wel sprake van een stijging in het gebruik, maar uit de uiteindelijke analyse moet nog blijken in hoeverre dit resultaat aan het verlinken van metadata is toe te schrijven.
In Q3 hebben we deelgenomen aan de OGC Code Sprint API Records De OGC Codesprint van september stond in het teken van meerdere standaarden, maar vanuit Geonovum (PDOK Visi i.s.m. het basisprogramma Standaardisatie) hebben we ons gericht op een tweetal standaarden: op OGC API Records en op JSON-FG. De potentie van OGC API Records voor toepassing in de NGII schuilt erin dat metadata veel beter crawlable (doorzoekbaar door de indexeer-bots van zoekmachines als Google) wordt, wanneer deze ook ontsloten wordt via OGC API Records. Het doel hierachter is dat data beter vindbaar wordt, wanneer een gebruiker die niet alleen in een metadataportaal kan vinden, maar ook direct in een zoekmachine. Betere vindbaarheid leidt tot breder gebruik van data. Bovendien wordt vindbaarheid in federatieve stelsels nog veel belangrijker, omdat daarin data daarin minder vaak centraal wordt opgeslagen/ontsloten. Voor JSON-FG zien we veel potentie, omdat het een lichte encoding is die goed gebruikt kan worden binnen API’s en die bovendien voor PDOK-toepassingen belangrijke beperkingen opheft: eenduidige ondersteuning van meerdere coördinaatsystemen, incl. RD en ETRS89, en ondersteuning van 3D (o.a. relevant in relatie tot ontsluiting 3D basisbestand van Nederland).
We hebben twee onderwerpen opgepakt uit het Rapport Handelingsperspectieven NGR:
Voor die eerste hebben de gesprekken inmiddels geleid tot een offerteverzoek en uitgebrachte offerte aan BZK Digitale Samenleving (in december). In het tweede geval zijn de ontwikkelingen enigszins stil komen te liggen. Wel zoekt PDOK Visi -in de geest van het rapport- afstemming met de ontwikkeling van developer.overheid.nl, dat binnen de opdracht Data bij de bron nu ook bij Geonovum is belegd.
Tenslotte hebben we in dit kwartaal gewerkt aan een Implementatiestrategie OGC API’s. In overleg met alle projecten en programma’s binnen Geonovum die aan API’s werken, is afgestemd hoe de nieuwe generatie standaarden status kan krijgen, bijv. door aanpassing van de set Geostandaarden op de Pas-toe-of-leg-uit-lijst. Het basisprogramma Standaardisatie NGII gaat daar nu -met input vanuit PDOK Visi- mee aan de slag. Zodra die procedures daadwerkelijk gaan lopen, zal PDOK Visi de consequenties voor PDOK in beeld brengen en BZK en Kadaster hierover adviseren.
In Q4 hebben we de resultaten van de codesprint op een rijtje gezet. Een belangrijk aandachtspunt voor PDOK Visi is het verder beproeven van de nieuwe generatie OGC standaarden, om zo beter te begrijpen welke voordelen deze in de praktijk bieden en hoe we in Nederland het beste kunnen sturen op implementatie van die nieuwe standaarden. De potentie van OGC API Records voor toepassing in de NGII schuilt erin dat metadata veel beter crawlable (doorzoekbaar door de indexeer-bots van zoekmachines als Google) wordt, wanneer deze ook ontsloten wordt via OGC API Records. Ook voor JSON-FG zien we veel potentie, omdat het een lichte encoding is die goed gebruikt kan worden binnen API’s en die bovendien voor PDOK-toepassingen belangrijke beperkingen opheft: eenduidige ondersteuning van meerdere coördinaatsystemen, incl. RD en ETRS89, en ondersteuning van 3D (o.a. relevant in relatie tot ontsluiting 3D basisbestand van Nederland). De ontwikkeling van OGC API Records blijkt nog minder ver dan vooraf gedacht. Implementatie op korte termijn in Nederland ligt daarmee niet voor de hand.
In december hebben we de opdracht gekregen om het Nederlandse profiel op DCAT 2.0. te gaan maken. We hebben afgesproken om in 2023 het gesprek aan te gaan met de opdrachtverlener bij Digitale Samenleving, om daar ook de bredere ideeën rond opvolging van het rapport onder de aandacht te brengen. Dit is opnieuw nodig door personele wijzigingen aan de kant van de (beoogd) opdrachtgever.
Tenslotte hebben we een Tender uitgezet voor het verbeteren van de ondersteuning van OGC API Features, API Design Rules en INSPIRE requirements. Doel hiervan is om meer aanbod te krijgen van open tooling waarmee API’s aangeboden kunnen worden, die bruikbaar zijn binnen de context van de NGII. Eén van die percelen wordt vanuit de INSPIRE-opdracht gefinancierd, de andere twee vanuit PDOK. In het ene perceel wordt de ondersteuning in GeoServer verbeterd, in de andere in pygeoapi. Beide open source tools worden veelgebruikt; eventueel zou PDOK Beheer hun eigen implementatie mede kunnen baseren op de pygeoapi implementatie.
Op 7 april hebben we als Geonovum weer een Open Geodag in Amersfoort georganiseerd. Vanuit PDOK stond daar een sessie over vector tiling voor de BGT op het programma. Ook had PDOK weer een plek voor een stand om met gebruikers in gesprek te kunnen.
Omdat PDOK in 2023 al weer 10 jaar bestaat, wordt vanuit Geonovum door Yvonne Verdonk meegedacht over het 10 jaar PDOK-evenement in 2023.
PDOK Visi heeft vanaf dit jaar reguliere afstemming met BZK; eerder was dit op afroep. Hoewel dat op zich goed werkte, denken we met de frequentere afstemming nog meer impact te kunnen realiseren.
Er zijn geen nieuwe risico’s, maar de beperkte strategische sturing op PDOK (met de slapende status van het DAO en de slepende discussies over governance van de NGII in het GI-beraad) blijft een risico vormen. Ontwikkelingen op het terrein van PDOK gaan snel, o.a. qua techniek en standaarden, maar ook in het denken over de rol en positie van platforms in federatieve stelsels. Zonder gerichte sturing bestaat het risico dat PDOK onvoldoende mee kan of mag gaan in deze continue stroom ontwikkelingen.>/p>
In de eerste helft van 2022 is de mindere inzetbaarheid van Friso opgevangen door deels andere invulling van de opdracht, en leek het raadzaam om te zoeken naar uitbreiding van het PDOK Visi team. De voorkeur ging toen uit naar een (deeltijd) detachering.
In Q4 is duidelijk geworden dat Jan van Gelder Geonovum gaat verlaten, waarmee de rol van inhoudelijk trekker van het team vacant wordt. Ook Thijs Brentjens, die zo nu en dan nog kleine werkzaamheden uitvoerde, stopt bij Geonovum. Dit betekent dat er minimaal twee nieuwe leden voor het team gezocht worden.
Hierna volgen enkele kerngetallen voor PDOK, afgezet tegen voorgaande jaren. De cijfers spreken, onder meer op het onderdeel van het datagebruik, voor zich.
* Toelichting:
PDOK drukt de afname van het gebruik uit in hits. Elke hit is een geautomatiseerde bevraging (zgn. ‘request’) door een applicatie van een afnemer op een webservice die bij PDOK staat.
Daarbij onderscheidt PDOK 3 categorieën hits:
De categorieën 2) en 3) leveren de gebruiker niets op, maar belasten wel het platform in technische zin. Daarom gaat PDOK deze categorieën tegen het licht houden en bezien wat er technisch mogelijk is om van dit type hits af te komen.
In onderstaande grafiek wordt het gebruik van het Nationaal Georegister weergegeven door middel van het totaal aantal hits op de server. De grafiek toont het gebruik per maand van heel 2022.
Over heel 2022 bedroeg het aantal hits op NGR 23,2 miljoen.
In onderstaande grafiek wordt het gemiddelde van de beschikbaarheid van de PDOK-webservices weergegeven. De grafiek toont het gemiddelde van elke maand van 2022.
Het vereiste INSPIRE-beschikbaarheidspercentage is 99,0%, in de grafiek zichtbaar in de lichtblauwe normlijn. Het voortschrijdend beschikbaarheidsgemiddelde over de afgelopen twaalf maanden komt op 99,67%, en is daarmee conform het INSPIRE-vereiste.